Zwlekanie, odkładanie na później, samoutrudnianie – to tylko kilka określeń, którymi inaczej możemy nazwać prokrastynację, przypadłość, na którą obecnie może cierpieć nawet co piąta osoba. Jeśli masz tendencję do przekładania wielu czynności i planów na bliżej nieokreśloną przyszłość, dużą trudność sprawia Ci ustalenie hierarchii i priorytetów dla zadań, jeśli wokół Ciebie panuje chaos, czas przecieka Ci przez palce, a zadania wykonujesz głównie ze strachu przed konsekwencjami, to jest duże prawdopodobieństwo, że cierpisz na prokrastynację. Dlaczego notorycznie odkładamy obowiązki na później i jak z tym walczyć? Zebraliśmy kilka informacji, które mogą być pomocne w zrozumieniu tego problemu, a także w pokonaniu go.

Prokrastynacja czy lenistwo?

Prokrastynacja bardzo błędnie mylona jest z lenistwem. Osoba, która prokrastynuje odkłada palące obowiązki na później, ale wcale nie czuje się z tym dobrze. Wręcz przeciwnie, odwlekanie wykonania czynności wywołuje w niej silny stres i wyrzuty sumienia. Niczym w błędnym kole odwlekanie powoduje zdenerwowanie i poczucie winy, które zwrotnie obniżają zdolność do koncentracji i wiarę we własne możliwości, przez co podjęcie się zadania staje się jeszcze trudniejsze. O ile lenistwo określane jest jako stan ducha i zazwyczaj nie wiąże się z żadnymi negatywnymi skutkami i dolegliwościami, to prokrastynacja jest terminem psychologicznym, często towarzyszący zaburzeniom depresyjnym. Osoby prokrastynujące cierpią na szereg innych dolegliwości: odczuwają wzmożony poziom stresu, gorzej sypiają w nocy, częściej łapią infekcje i mają problemy gastrologiczne. Wiąże się z tym również mniejsza efektywność w życiu osobistym i zawodowym, co z kolei wpływa na satysfakcję z życia, samoocenę oraz samopoczucie.

Z kolei lenistwo nie niesie za sobą negatywnego ładunku emocjonalnego. Jest to stan ducha, powodujący zaniechanie do jakiegoś działania, co powoduje przedłużenie czasu na wypoczynek. Lenistwo wiąże się z relaksem, spokojem, a wielu starożytnych filozofów wręcz uznawało to za życiowy cel, aby osiągnąć spokój duszy i myśli związany z miłą bezczynnością. Dla przykładu, we Włoszech bardzo popularne jest hasło ,,dolce far niente’’, co oznacza słodkie nieróbstwo . Leniwi jesteśmy zazwyczaj wobec zadań, na których nam nie zależy, których nie lubimy i które nie mają jakiegoś wielkiego wpływu na nasze samopoczucie i życie, jak np. sprzątanie mieszkania. Mechanizmy i skutki lenistwa są zupełnie inne, niż motywy i efekty prokrastynacji, gdyż nie wywołują stresu, strachu oraz nerwowości spowodowanej poczuciem, że zbyt mało czasu zostało na dokładne i prawidłowe wykonanie planowanej czynności.

Skąd bierze się prokrastynacja?

Przyczyn może być kilka. Czynnikami wywołującymi prokrastynacje może być strach przed porażką, wysoki stopień trudności zadania, brak natychmiastowego rezultatu, a paradoksalnie może być to nawet lęk przed sukcesem. Chory obawia się, że po wykonaniu zadania będzie czekało go jeszcze więcej ciężkiej pracy. Ta przypadłość może też wiązać się z zaburzeniami depresyjnymi i często współwystępuje z tzw. osobowością unikającą, czyli reagowaniem lękiem na różne wydarzenia, projekty i zadania.

Prokrastynacja bywa nazywana „syndromem studenta”, bo często ujawnia się na tym etapie życia. Na odkładanie i zwlekanie skarżą się głównie młodzi, jeszcze uczący się ludzie.

Jak walczyć z prokrastynacją?

Przede wszystkim należy zacząć od redukcji lęku, który leży u podstaw prokrastynacji. Trzeba uświadomić i ustalić, na czym polegają zadania, jakie mamy wykonać i dlaczego właściwie budzą one w nas lęk oraz co może się stać, jeśli ich nie zrealizujemy.

Może w tym pomóc dziennik prokrastynacji, w którym możemy zapisywać kolejno:

1.       Rodzaj zadania do wykonania oraz jego kolejne kroki.
2.       Nasze myśli z nim związane – czy zadanie wywołuje w nas lęk i skłania do unikania go.
3.       Reakcje na te przemyślenia – np. czy podjęliśmy się zadania czy jednak znaleźliśmy zastępczą czynność, która spowodowała odłożenie zadania na później.

Takie informacje mogą pomóc lepiej poznać siebie i swoje zachowania, a w rezultacie przewidywać sytuacje, w których skłonność do odkładania spraw na później może być większa.

Często bywa tak, że odkładamy jakąś czynność, bo jej ogólny rozmiar nas przytłacza. Dlatego dobrym sposobem jest również skoncentrowanie się na samym rozpoczęciu zadania, a nie na jego zakończeniu. Pomaga w tym podzielenie dużego zadania na małe części. Przykładowo: jeśli masz do napisania 100 stron i ogrom tej pracy Cię przeraża – podziel te 100 stron, na mniejsze części i zaplanuj pisanie choćby pięciu stron dziennie. 5 brzmi lepiej niż 100, prawda?

Skupienie się na podjęcia działania i rozpoczęciu budzącej lęk czynności pozwala ominąć obawy związane z rzekomą trudnością zadania. Warto uświadomić sobie, że nawet 15-30 minut nieprzerwanej pracy nad danym projektem zbliży nas do celu.

Jeśli zaś w sytuacji, kiedy odkładanie spraw na później ma silnie negatywny wpływ na czyjeś życie i utrudnia normalne funkcjonowanie, to wtedy warto rozważyć wizytę u psychologa lub psychoterapeuty.